THE INSTIGATORS

Postoje neke knjige za koje je sudbina htela da se ispostave kao formativne u nekim kinematografijama. Jedna od njih je AMERICAN FILM GENRES: APPROACHES TO A CRITICAL THEORY OF POPULAR FILMS kojom je Stuart Kaminsky postao temeljni kritičar za mnoge generacije koje su učile film kod nas.

U toj knjizi je posebna pažnja posvećena "filmu velike pljačke" kao formatu koji nudi prostor za analizu.

THE INSTIGATORS Douga Limana je novi film velike pljačke koji nudi materijal o kom ima šta da se kaže, možda ne toliko sa istorijske i teorijske strane, koliko sa stručno-dramaturške.

Varijetet filmova velike pljačke nastalih u holivudskoj produkciji je veoma širok ali je broj onih koji su uspešni takav da ih je moguće sagledati. U tom smislu, možemo uzeti primer filma THE HOT ROCK Petera Yatesa kao značajne preteče određene forme filma velike pljačke koja je opstala do danas.

THE HOT ROCK je snimljen po romanu Donalda Westlakea. Pisan je kao Parkerova avantura ali pošto je bio previše "lagan" i "humoristički" započeo je seriju o drugom junaku - lopovu Johnu Dortmunderu.

Film je skupio britanskog reditelja i dvojicu zvezda koji su od samih početaka karijere želeli da rade atipične projekte visoke umetničke vrednosti, tako da je Peter Yates na kraju režirao Roberta Redforda i Georgea Segala.

U ovom filmu oni pokušavaju da osveže format "filma velike pljačke" tako što na neki način eliminišu obavezne figure. Ovde imamo duhovit odnos među junacima, imamo detaljno razrađene planove pljačke, imamo visoku stručnost i veštinu protagonista ali nema suspensea u klasičnom smislu koji dolazi iz rizika da će biti otkriveni, da će biti uhvaćeni jer je nešto prošlo naopako i sl.

Rezultat je film koji je pitak, u pogledu napetosti "lagan", samim tim atipičan i avangardan, unutar propozicija mejnstrima.

Serijal OCEAN'S ELEVEN je nastao kao rimejk Rat Pack filma, u režiji Stevena Soderbergha koji je pre toga snimio neke filmove velike pljačke koji su bili veoma klasični - tu pre svega mislim da UNDERNEATH i na OUT OF SIGHT, naravno. I uprkos scenariju Teda Griffina koji je u to vreme obećavao baš kao jedno veoma perspektivno ime trilera, snimio je opet "atipičan" film. Slično HOT ROCKu samo sa više glumaca, snimio je film sa još manje napetosti, lepim ljudima i paradoksalno ne toliko estetizovanim kadrovima, u kome opet nema suspensea u klasičnom smislu, ali sa jednom dodatnom karakteristikom - Soderbergh dosta otvoreno "preskače" scene koje su uobičajen deo fizionomije filma velike pljačke i trilera kao takvog.

THE INSTIGATORS je naslednik ove tradicije samo sa nekim svojim izmenama. Doug Liman ga je zbog poređenja koja proističu iz rola Matta Damona i Caseya Afflecka proglasio za anti-OCEAN'S ELEVEN, međutim, ima nešto od te tradicije koju ovom prilikom pratimo od HOT ROCKa.

Scenario su napisali Chuck MacLean i Casey Affleck. Chuck MacLean je već dugo u saradnji sa porodicom Affleck i u žanru "velike pljačke" se izrazio u prvoj sezoni CITY ON A HILL gde je fikcionalizovao priču koja je inspirisala Benov THE TOWN. Dakle, njemu je ovo poznat žanr, a Casey Affleck je opet poznat kao glumac sa izrazitim autorskim ambicijama, često usmerenim prema dekonstrukciji.

Kolega se našalio komentarom na trejler da film deluje kao GERRY 2, i na neki način ovde ima i tih elemenata. Naime, MacLean i Affleck kombinuju dva koncepta u svom scenariju. Na nivou izraza, osnovna postavka je duo drama o odnosu dva čoveka koji se uspostavlja i razvija u toku "velike pljačke". Scenario je postavljen tako da je odnos između njih dvojice dominantna stvar i najvažniji segment, bitniji od zapleta, napetosti, akcionih prizora, kojih takođe ima. U pogledu zapleta osveženje je treći lik, psihijatar koja leči lik ratnog veterana gurnutog socijalnim okolnostima u pljačku i ona ima ulogu na planu zapleta i na nivou odnosa. Naime, ona ima pomoćnu ulogu i sa njom dva glavna junaka uspevaju da premoste neke situacije, ali u onome što je osnovno a to je karakterna dinamika, njen lik donosi poseban doprinos, naime ona ima inicijativu u tom smislu da sve vreme pokušava da psihijatrijski tretira svog pacijenta, nezavisno od okolnosti u kojima se nalaze, pa makar to bila i automobilska jurnjava sa policijom. Sekundarna dinamika njenog lika je flert sa drugim pljačkašem koji joj nije pacijent sa kojim prelazi jedan screwball put od nepodnošenja do potencijalne simpatije. Međutim, ovaj lik se pojavljuje u jednoj simetričnoj formi sa intervalima u kojima je nema, tako da ne možemo govoriti o strukturi trougla, u klasičnom smislu.

Zaplet je izložen sa tendencijom da se preskaču situacije koje autori smatraju nezanimljivim u kretanju između bitnih tačaka zapleta i time Liman sa scenaristima menja fizionomiju filma u odnosu na standarde žanra. Međutim, te agresivnije elipse imaju smisla u kontekstu prioriteta koje smo definisali gde su odnosi junaka u centru. Dakle, Liman u tom smislu vrlo samouvereno i agresivno razbija formu i usmerava film ka "modernijoj" i "obaveštenijoj" publici kojoj ovakav postupak odgovara.

U tom smislu meni je lično gledanje ovog filma bilo korisno iskustvo jer me kao autora zanima upravo takva vrsta intervencije u formi koja naročito u uslovima neameričkog filma može biti veoma funkcionalna, ne samo estetski već i produkciono.

Zanimljivo je da je ROAD HOUSE kao Limanov prvi film ove godine na raznim nivoima menjao dinamiku borilačkog filma, ali potpuno drugim zahvatima, sa drugačijim zahvatima kojima je osvežavao postupak.

Stoga su i ROAD HOUSE i THE INSTIGATORS filmovi koji nude svež pogled na žanr koji nam je naizgled dobro poznat ali ne znači da se ne može bitno transformisati drugačijim postupcima.

Nekada su filmovi poput ROAD HOUSE i THE INSTIGATORS bili standard u bioskopskoj ponudi, ta srednjebudžetna holivudska produkcija, sa dobrim glumcima i ortodoksnom žanrovskom pričom. Ipak, dok je sam Liman bio veoma gnevan što ROAD HOUSE nije išao u bioskop, oko THE INSTIGATORS nema taj problem, jednim delom jer je postupak u njemu možda ipak malo dalji od nečeg što bi se smatralo "bioskopskim", mnogo je više indie, pa je samim tim i strimerskiji.

No, to ne menja utisak da je ovako nešto ranije bio redovan deo bioskopske ponude i da spada u jednu od izumrlih vrsta. Paradoksalno, u modernim bioskopskim okolnostima stalno se generisao strah da će nestati art house, ili neamerički film, a na kraju su eradicirane samo forme holivudskog filma.

THE INSTIGATORS je indie krimić zarobljen u telu holivudskog mejnstrima koji više ne postoji, a to su neke retke sorte zbog kojih i vredi postojanje strimera.

* * * / * * * *